Hình ảnh Xác ướp Ai Cập luôn mang trong mình sức hút bí ẩn về một nền văn minh cổ đại rực rỡ nhưng đầy khuất lấp. Chúng không chỉ là minh chứng vật lý cho quá khứ mà còn là cánh cửa để các nhà khoa học hiện đại vén màn những câu chuyện chưa kể về đời sống, văn hóa và tín ngưỡng của người Ai Cập cổ đại. Tuy nhiên, việc nghiên cứu xác ướp thường gặp nhiều thách thức do tính chất mong manh của chúng. Chỉ với sự trợ giúp của công nghệ tiên tiến, các chuyên gia mới có thể nhìn sâu vào bên trong những “cỗ máy thời gian” này mà không gây tổn hại. Một khám phá đặc biệt gây chấn động giới khảo cổ toàn cầu gần đây đã minh chứng rõ ràng cho điều này, được hé lộ chính từ một bộ ảnh xác ướp Ai Cập chụp bằng tia X và CT, làm thay đổi hiểu biết về quy trình ướp xác và tín ngưỡng cổ xưa.
Khám phá chấn động: Xác ướp mang thai đầu tiên được biết đến
Nội dung
Vào rạng sáng một ngày tháng 12 năm 2018, tại Bảo tàng Quốc gia Warsaw, Ba Lan, Marzena Ożarek-Szilke, một nhà nhân chủng học và khảo cổ học thuộc Dự án Xác ướp Warsaw, đang miệt mài phân tích ảnh chụp X-quang của một xác ướp được lưu giữ tại đây. Xác ướp này từ lâu đã được gán cho danh tính là một linh mục nam, dựa trên những dòng chữ khắc trên quan tài. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ lưỡng bức ảnh X-quang chụp xương chậu và các bộ phận khác bằng máy chụp X-quang di động của GE Healthcare, Ożarek-Szilke bỗng phát hiện một điều bất thường đến khó tin. Có “cái gì đó phát sáng” bên trong vùng bụng của xác ướp. Ban đầu, do quá mệt mỏi, cô không thể tin vào mắt mình.
Nghi ngờ mình đang quan sát thấy một xác ướp mang thai, cô đã nhờ chồng mình, Wojciech Ejsmond, một chuyên gia Ai Cập học và đồng giám đốc dự án, kiểm tra lại. Ejsmond cũng nhanh chóng nhận ra sự hiện diện của một bào thai bên trong. Họ cùng nhau xác định được hộp sọ và các bộ phận khác của thai nhi, khẳng định phát hiện phi thường này. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử khảo cổ học, một xác ướp mang thai được tìm thấy và xác nhận. Khám phá này đã được nhóm nghiên cứu công bố trên Tạp chí Khoa học Khảo cổ học (Journal of Archaeological Science) vào tháng 4 năm 2021, mở ra một chương mới trong việc nghiên cứu xác ướp và tục lệ mai táng của người Ai Cập cổ đại.
Vai trò của công nghệ hiện đại trong khảo cổ học
Việc phát hiện ra xác ướp mang thai này là một minh chứng rõ nét về sức mạnh của công nghệ hình ảnh y khoa trong lĩnh vực khảo cổ. Trước đây, dù đã nhiều lần chụp X-quang xác ướp này, danh tính “linh mục nam” vẫn không bị nghi ngờ. Chỉ đến khi sử dụng công nghệ hình ảnh không xâm lấn tiên tiến của GE Healthcare, nhóm nghiên cứu mới có thể nhìn rõ hơn cấu trúc bên trong và nhận ra giới tính thật của xác ướp (là nữ) và điều đặc biệt (đang mang thai).
Công nghệ chụp CT và máy chụp X-quang di động đã cho phép các nhà khoa học quan sát chi tiết bào thai trong tử cung cũng như các cơ quan nội tạng của người mẹ được ướp riêng, quấn băng và đặt lại vào trong bụng. Điều này cực kỳ quan trọng vì các kỹ thuật nghiên cứu truyền thống thường đòi hỏi phải mở hoặc di chuyển xác ướp, tiềm ẩn nguy cơ làm hỏng các hiện vật vốn đã rất mong manh sau hàng nghìn năm. Công nghệ của GE đã cung cấp những hình ảnh chất lượng cao, được tạo ra từ việc chụp một chuỗi ảnh theo thời gian thực và xếp lớp lại để tạo hình ảnh toàn cảnh, sắc nét hơn rất nhiều so với ảnh X-quang truyền thống thường bị méo mó. Giống như việc cần các phần mềm buff sub chuyên dụng cho các mục đích kỹ thuật số, nghiên cứu khảo cổ học hiện đại cũng phụ thuộc rất nhiều vào các công cụ công nghệ chuyên biệt.
Chụp X-quang di động và CT scan: Hé lộ những bí ẩn
Máy chụp X-quang di động đặc biệt hữu ích vì nó có thể mang đến tận nơi đặt xác ướp, tránh việc phải di chuyển những hiện vật cực kỳ nhạy cảm. Wojciech Ejsmond giải thích rằng việc di chuyển xác ướp, dù chỉ một chút, cũng có thể gây nguy hiểm lớn cho cấu trúc của chúng. Khả năng mang thiết bị đến tận nơi giúp giảm thiểu rủi ro này đáng kể.
Ngoài ra, sự kết hợp giữa ảnh chụp X-quang và CT scan cung cấp những lớp thông tin khác nhau. Ảnh CT có khả năng hiển thị các vật thể mật độ khác nhau như bùa hộ mệnh, đồ trang sức, hoặc các vật dụng chôn cùng người chết, giúp các nhà nghiên cứu xác định niên đại, xuất xứ và tình trạng xã hội của xác ướp. Ví dụ, thông qua ảnh CT, họ có thể nhìn thấy những bùa hộ mệnh kiểu Ai Cập cổ đại được đặt bên trong hoặc bên ngoài xác ướp. Ngược lại, ảnh X-quang lại rất tốt trong việc hiển thị cấu trúc xương chi tiết hơn, bao gồm cả dấu vết của việc hạn chế tăng trưởng trên xương, cho thấy những giai đoạn kém dinh dưỡng hoặc chấn thương trong thời thơ ấu của người đó.
Xác ướp mang thai: Những câu hỏi về Ai Cập cổ đại
Phát hiện về xác ướp mang thai đặt ra nhiều câu hỏi mới và sâu sắc về tín ngưỡng và tập tục mai táng của người Ai Cập cổ đại. Thông thường, người Ai Cập cổ đại sẽ loại bỏ các cơ quan nội tạng (trừ trái tim) trong quá trình ướp xác, làm sạch và sau đó đặt chúng vào các bình chứa chuyên dụng chôn cùng xác ướp, hoặc đôi khi đặt lại vào trong khoang bụng. Tuy nhiên, với trường hợp của một người phụ nữ mang thai qua đời, việc xử lý thai nhi như thế nào lại là một bí ẩn.
Việc thai nhi được tìm thấy vẫn còn nguyên vẹn bên trong tử cung của người mẹ, thay vì bị loại bỏ trong quá trình ướp xác, cho thấy một khả năng rằng thai nhi được coi là một phần không thể tách rời của người mẹ, hoặc có một ý nghĩa tâm linh đặc biệt nào đó. Dựa trên kích thước hộp sọ, thai nhi được ước tính khoảng 7 tháng tuổi. Người mẹ được xác định sống vào thế kỷ thứ nhất trước công nguyên, qua đời ở độ tuổi khoảng 20 đến 30. Khám phá này mở ra cuộc tranh luận về lý do tại sao bào thai không được lấy ra, và điều này phản ánh điều gì về niềm tin của người Ai Cập cổ đại liên quan đến cái chết, sự sống và linh hồn, đặc biệt là đối với những người phụ nữ và trẻ em chưa chào đời.
Lịch sử và phương pháp nghiên cứu xác ướp
Nghiên cứu xác ướp bằng công nghệ hình ảnh không phải là mới. Kỹ thuật chụp X-quang đã được sử dụng trên xác ướp từ rất sớm, chỉ một năm sau khi tia X được Wilhelm Conrad Röntgen phát hiện vào năm 1895. Cụ thể, Walter König đã thực hiện việc này vào năm 1896. Wojciech Ejsmond chia sẻ rằng trong những ngày đầu, việc chụp X-quang đòi hỏi đối tượng phải nằm yên trong máy hàng tiếng đồng hồ để thu được hình ảnh. Khoảng thời gian đó quá dài đối với vật thể sống, nên xác ướp trở thành đối tượng lý tưởng để thử nghiệm kỹ thuật mới này.
Dự án Xác ướp Warsaw, bắt đầu từ năm 2015, là một ví dụ điển hình về việc áp dụng công nghệ hiện đại để nghiên cứu hàng loạt xác ướp. Bằng cách sử dụng chụp CT và X-quang, nhóm nghiên cứu đã thu thập được lượng lớn thông tin chi tiết. Những kỹ thuật này cho phép họ nghiên cứu xác ướp từ nhiều góc độ, thu thập dữ liệu về tuổi tác, tình trạng sức khỏe, chế độ dinh dưỡng khi nhỏ, đặc điểm khuôn mặt, và thậm chí cả manh mối về xã hội mà họ từng sống. Chúng ta có thể tìm thấy nhiều hình ảnh bên trong kim tự tháp ai cập hay lăng mộ khác của người Ai Cập cổ đại, nhưng thông tin chi tiết về bên trong xác ướp lại thường chỉ được hé lộ nhờ các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến như vậy. Việc bảo quản những hiện vật này qua hàng ngàn năm đòi hỏi sự tỉ mỉ và công nghệ, tương tự như việc cần máy đóng gói màng pe để bảo quản sản phẩm hiện đại khỏi các tác nhân bên ngoài.
Phân biệt xác ướp thật và giả nhờ công nghệ
Công nghệ hình ảnh y khoa không chỉ giúp khám phá những bí ẩn bên trong xác ướp thật mà còn hỗ trợ đắc lực trong việc xác định tính xác thực của các hiện vật. Marzena Ożarek-Szilke đã từng kiểm tra một xác ướp được đánh dấu là hàng giả từ thế kỷ 19. Tuy nhiên, khi chụp X-quang xác ướp này, kết quả lại tốt hơn cả chụp CT và cho thấy có xương người và các bùa hộ mệnh đặc trưng của Ai Cập cổ đại. Điều này chứng minh rằng đây không phải là một xác ướp giả hoàn toàn, mà có thể là một xác ướp Ai Cập thật được “tôn tạo” hoặc chỉnh sửa vào thế kỷ 19. Trước đây, những xác ướp như vậy thường bị coi là giả mạo, nhưng công nghệ đã giúp phân biệt rõ ràng và cung cấp cái nhìn chính xác hơn về lịch sử của chính hiện vật đó. Quá trình kiểm tra và xác minh này cũng cần sự chính xác cao, tương tự như việc sử dụng máy hàn miệng túi liên tục dạng đứng để đảm bảo độ kín và an toàn cho các sản phẩm được đóng gói.
Mummy with geologists
Công nghệ di động của GE Healthcare mang lại lợi ích thực tiễn đáng kể, đặc biệt khi nghiên cứu các bộ sưu tập lớn. Thay vì phải di chuyển những xác ướp quý giá và mong manh đến phòng chụp, thiết bị có thể được mang đến tận nơi đặt xác ướp trong bảo tàng. Điều này giảm thiểu nguy cơ làm hỏng hiện vật và tạo điều kiện làm việc thuận lợi hơn cho các nhà nghiên cứu. Tương tự, trong cuộc sống hàng ngày, những công cụ nhỏ gọn, tiện lợi như hàn túi mini mang lại sự tiện lợi đáng kể cho các nhu cầu đóng gói nhỏ lẻ hoặc mang đi du lịch.
Coffin Cartonnage case
Tầm quan trọng thực tiễn và tương lai nghiên cứu
Giai đoạn đầu tiên của Dự án Xác ướp Warsaw, tập trung vào việc thu thập và phân tích ảnh chụp X-quang và CT, hiện đã hoàn thành. Những kết quả thu được, đặc biệt là phát hiện xác ướp mang thai, đã mở ra những hướng nghiên cứu mới đầy hứa hẹn. Trong tương lai, nhóm nghiên cứu có những kế hoạch đầy tham vọng, tiếp tục dựa vào công nghệ của GE Healthcare. Họ muốn khám phá sâu hơn nữa về các xác ướp, từ việc xác định các loại virus hoặc mầm bệnh mà người đó từng mắc phải khi còn sống, đến việc sử dụng công nghệ in 3D để tái tạo lại xương hoặc các bùa hộ mệnh được tìm thấy.
Marzena Ożarek-Szilke bày tỏ mong muốn có thể lấy các mẫu siêu vi (microscopic samples) từ bên trong và bên ngoài xác ướp để xác định niên đại chính xác hơn và tìm hiểu thêm về sức khỏe, điều kiện sống của họ. Họ cũng đang nghiên cứu khả năng lấy mẫu máu để phân tích sâu hơn, dù phương thức tiến hành những nghiên cứu nhạy cảm như vậy vẫn cần được tìm hiểu kỹ lưỡng. Như Ożarek-Szilke đã nói, “Đây mới chỉ là khởi đầu” trong việc sử dụng công nghệ hiện đại để giải mã những bí ẩn cổ xưa mà các ảnh xác ướp Ai Cập vẫn còn cất giữ.
Kết luận
Khám phá về xác ướp mang thai tại Bảo tàng Quốc gia Warsaw là một bước đột phá quan trọng trong lĩnh vực Ai Cập học, được thực hiện nhờ sự kết hợp giữa chuyên môn sâu sắc của các nhà khảo cổ và nhà khoa học với sức mạnh của công nghệ hình ảnh y khoa hiện đại. Từ một bộ ảnh xác ướp Ai Cập tưởng chừng bình thường, các nhà nghiên cứu đã hé lộ một câu chuyện phi thường về một người phụ nữ Ai Cập cổ đại và thai nhi của cô. Phát hiện này không chỉ cung cấp cái nhìn cận cảnh chưa từng có về quy trình ướp xác đối với thai phụ, mà còn đặt ra những câu hỏi mới về tín ngưỡng phức tạp của người Ai Cập cổ đại liên quan đến sự sống, cái chết và gia đình. Nó cũng là minh chứng hùng hồn cho thấy công nghệ, đặc biệt là các kỹ thuật không xâm lấn như X-quang và CT scan, đang mở ra những cánh cửa mới để chúng ta hiểu hơn về quá khứ, giải mã những bí ẩn hàng nghìn năm tuổi mà không làm tổn hại đến những di vật quý giá. Tương lai của nghiên cứu xác ướp hứa hẹn sẽ còn nhiều khám phá thú vị hơn nữa nhờ vào sự tiến bộ không ngừng của khoa học và công nghệ.