Chi Cục Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm: Vai Trò và Trách Nhiệm

Vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP) là một vấn đề cốt lõi, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững của xã hội. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng thực phẩm trở nên đa dạng và phức tạp hơn bao giờ hết, đặt ra những thách thức không nhỏ cho công tác quản lý. Tại Việt Nam, hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm được tổ chức từ trung ương đến địa phương, trong đó Chi Cục Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm đóng vai trò then chốt ở cấp tỉnh/thành phố. Đây là đơn vị chuyên môn trực thuộc Sở Y tế (hoặc các Sở ngành liên quan tùy theo cơ cấu tổ chức của địa phương), có chức năng tham mưu và tổ chức thực thi pháp luật về an toàn thực phẩm trên địa bàn. Hiểu rõ về vai trò, chức năng và hoạt động của Chi cục VSATTP không chỉ giúp người dân và doanh nghiệp nâng cao nhận thức, tuân thủ đúng quy định mà còn góp phần xây dựng một môi trường thực phẩm an toàn, lành mạnh cho tất cả mọi người. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về cơ quan quan trọng này, làm rõ trách nhiệm và những đóng góp của họ trong việc bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng Việt Nam.

Lịch sử hình thành và phát triển của cơ quan quản lý an toàn thực phẩm tại Việt Nam

Công tác quản lý an toàn thực phẩm tại Việt Nam đã trải qua một quá trình hình thành và phát triển lâu dài, gắn liền với sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước và nhận thức ngày càng cao của cộng đồng về tầm quan trọng của thực phẩm đối với sức khỏe. Trước đây, việc quản lý chất lượng, vệ sinh thực phẩm nằm rải rác ở nhiều bộ ngành khác nhau, chủ yếu thông qua các quy định về y tế, thương mại và nông nghiệp.

Bước ngoặt quan trọng đánh dấu sự ra đời của hệ thống quản lý chuyên trách là việc thành lập các cơ quan chuyên môn. Ở cấp Trung ương, Cục An toàn thực phẩm (trực thuộc Bộ Y tế) được thành lập, giữ vai trò là cơ quan đầu ngành, chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm trên phạm vi cả nước đối với các sản phẩm/nhóm sản phẩm được phân công. Song song đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Công Thương cũng có các đơn vị chuyên trách quản lý ATTP theo lĩnh vực được phân công.

Để đảm bảo hiệu quả quản lý đến tận cơ sở, hệ thống cơ quan quản lý ATTP tại địa phương cũng dần được kiện toàn. Các Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm (hoặc các tên gọi tương đương như Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm, Ban Quản lý An toàn thực phẩm ở một số tỉnh/thành phố thí điểm mô hình mới) được thành lập tại các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Các Chi cục này thường trực thuộc Sở Y tế, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về ATTP trên địa bàn theo phân cấp. Sự ra đời của mạng lưới Chi cục VSATTP đánh dấu một bước tiến quan trọng, giúp đưa công tác quản lý ATTP đi vào chiều sâu, bám sát thực tiễn tại địa phương.

Về mặt pháp lý, Luật An toàn thực phẩm được Quốc hội thông qua năm 2010 và có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2011 đã tạo hành lang pháp lý thống nhất, toàn diện cho công tác quản lý ATTP. Luật quy định rõ trách nhiệm quản lý nhà nước của các Bộ ngành, UBND các cấp, quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm, cũng như các điều kiện đảm bảo an toàn thực phẩm. Cùng với Luật, hàng loạt các Nghị định, Thông tư hướng dẫn đã được ban hành, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động của Cục An toàn thực phẩm và các Chi cục VSATTP địa phương.

Quá trình phát triển này không ngừng được hoàn thiện thông qua việc cập nhật các quy định, tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN), tăng cường năng lực thanh tra, kiểm nghiệm, đẩy mạnh truyền thông và hợp tác quốc tế, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội về một nền thực phẩm an toàn và minh bạch.

Chức năng và nhiệm vụ chính của Chi Cục Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm

Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm tại các tỉnh/thành phố đóng vai trò là cánh tay nối dài của hệ thống quản lý nhà nước về ATTP, thực hiện nhiều chức năng và nhiệm vụ quan trọng tại địa phương. Các nhiệm vụ này bao trùm nhiều khía cạnh, từ xây dựng chính sách đến thanh tra, giám sát và truyền thông giáo dục.

Quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm

Đây là chức năng bao trùm và cơ bản nhất. Chi cục VSATTP tham mưu cho Giám đốc Sở Y tế và UBND tỉnh/thành phố trong việc xây dựng các kế hoạch, chương trình, đề án về ATTP phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Đồng thời, Chi cục cũng là đơn vị trực tiếp tổ chức triển khai thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch về ATTP sau khi được phê duyệt. Việc này đảm bảo các quy định của Trung ương được áp dụng thống nhất và hiệu quả tại địa bàn quản lý.

Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm và được xã hội quan tâm nhiều nhất là công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về ATTP. Chi cục VSATTP chủ trì hoặc phối hợp với các đơn vị liên quan (Quản lý thị trường, Công an, Nông nghiệp, Công thương…) xây dựng kế hoạch và tiến hành thanh tra, kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất đối với các cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm, kinh doanh dịch vụ ăn uống, bếp ăn tập thể, thức ăn đường phố thuộc phạm vi quản lý.

Hướng dẫn kiểm tra liên ngành trong Tháng hành động vì an toàn thực phẩm 2025

Hoạt động này nhằm phát hiện sớm các hành vi vi phạm, ngăn chặn thực phẩm không đảm bảo chất lượng, không rõ nguồn gốc, thực phẩm giả lưu thông trên thị trường. Khi phát hiện vi phạm, Chi cục có thẩm quyền xử lý hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật. Việc xử lý nghiêm minh các vi phạm góp phần răn đe, nâng cao ý thức tuân thủ của các tổ chức, cá nhân. Gần đây, Cục An toàn thực phẩm cũng đã có chỉ đạo tăng cường kiểm tra, hậu kiểm đối với thực phẩm giả, thực phẩm kém chất lượng, cho thấy sự quyết liệt trong công tác này.

Hình ảnh minh họa Cục An toàn thực phẩm yêu cầu tăng cường kiểm tra thực phẩm giả kém chất lượng

Cấp giấy chứng nhận và quản lý công bố sản phẩm

Chi cục VSATTP thực hiện việc cấp, cấp lại, thu hồi Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm thuộc thẩm quyền quản lý của ngành Y tế trên địa bàn (trừ các trường hợp không thuộc diện cấp Giấy chứng nhận). Đây là một thủ tục pháp lý quan trọng, xác nhận cơ sở đã đáp ứng các yêu cầu về cơ sở vật chất, trang thiết bị, con người để sản xuất, kinh doanh thực phẩm an toàn.

Ngoài ra, Chi cục cũng là đơn vị tiếp nhận hồ sơ và quản lý việc tự công bố sản phẩm hoặc đăng ký bản công bố sản phẩm đối với các sản phẩm thực phẩm thuộc phạm vi quản lý theo quy định của Chính phủ và Bộ Y tế. Điều này giúp kiểm soát chất lượng và nguồn gốc sản phẩm trước khi đưa ra thị trường.

Thông tin, truyền thông và giáo dục về ATTP

Nâng cao nhận thức và kiến thức về ATTP cho cộng đồng và doanh nghiệp là một nhiệm vụ không thể thiếu. Chi cục VSATTP chủ động xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt động thông tin, tuyên truyền, phổ biến kiến thức, pháp luật về ATTP trên địa bàn. Các hình thức truyền thông đa dạng như tổ chức hội nghị, hội thảo, tập huấn, phát tờ rơi, đăng tải thông tin trên website, phối hợp với các cơ quan báo chí, đài phát thanh, truyền hình địa phương.

Banner Tháng hành động vì an toàn thực phẩm năm 2025 với chủ đề đảm bảo an ninh an toàn thực phẩm

Đặc biệt, các chiến dịch cao điểm như “Tháng hành động vì An toàn thực phẩm” hàng năm được triển khai rầm rộ với nhiều hoạt động thiết thực, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và doanh nghiệp. Chi cục cũng đóng vai trò là đầu mối cung cấp thông tin chính thống, kịp thời cảnh báo về các nguy cơ mất an toàn thực phẩm, các vụ ngộ độc thực phẩm, các sản phẩm không đảm bảo chất lượng bị phát hiện để người tiêu dùng biết và phòng tránh. Việc cảnh báo về các thủ đoạn giả danh đoàn thanh tra, kiểm tra cũng là một phần của công tác truyền thông nhằm bảo vệ doanh nghiệp và người dân.

Giám sát ngộ độc thực phẩm và quản lý nguy cơ

Chi cục VSATTP có trách nhiệm tổ chức thực hiện công tác giám sát ngộ độc thực phẩm trên địa bàn. Khi có vụ ngộ độc xảy ra, Chi cục phối hợp với các đơn vị y tế và các cơ quan liên quan tiến hành điều tra, xác định nguyên nhân, lấy mẫu xét nghiệm, xử lý vụ ngộ độc và triển khai các biện pháp khắc phục, phòng ngừa.

Một số biện pháp đảm bảo an toàn thực phẩm tại Bếp Ăn Tập Thể, Căng tin, bữa Tiệc

Bên cạnh đó, Chi cục còn thực hiện giám sát, đánh giá nguy cơ ô nhiễm thực phẩm, phân tích các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn trong chuỗi cung ứng thực phẩm tại địa phương. Kết quả giám sát là cơ sở quan trọng để đưa ra các cảnh báo sớm và đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp, góp phần phòng ngừa chủ động các sự cố về ATTP.

Tầm quan trọng của Chi Cục Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm đối với cộng đồng và doanh nghiệp

Hoạt động của Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm mang lại những lợi ích thiết thực và có tầm quan trọng to lớn đối với cả cộng đồng người tiêu dùng và các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thực phẩm.

Trước hết, đối với cộng đồng, Chi cục VSATTP đóng vai trò là người “gác cổng”, bảo vệ sức khỏe người dân khỏi những nguy cơ từ thực phẩm không an toàn. Thông qua công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm, Chi cục giúp ngăn chặn thực phẩm bẩn, thực phẩm giả, kém chất lượng, thực phẩm chứa các chất độc hại hoặc vi sinh vật gây bệnh lưu thông trên thị trường. Việc kiểm soát chặt chẽ các bếp ăn tập thể, dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố giúp giảm thiểu nguy cơ ngộ độc thực phẩm hàng loạt, bảo vệ sức khỏe cho học sinh, công nhân và người dân nói chung. Công tác truyền thông, giáo dục giúp nâng cao nhận thức của người dân về lựa chọn, bảo quản và chế biến thực phẩm an toàn, hình thành thói quen tiêu dùng thông thái.

Đối với các doanh nghiệp, sự hiện diện và hoạt động hiệu quả của Chi cục VSATTP góp phần tạo ra một môi trường kinh doanh thực phẩm lành mạnh, minh bạch và công bằng. Việc yêu cầu các cơ sở tuân thủ quy định về điều kiện sản xuất, kinh doanh, về công bố chất lượng sản phẩm giúp loại bỏ dần những cơ sở làm ăn gian dối, cạnh tranh không lành mạnh. Điều này bảo vệ quyền lợi của những doanh nghiệp chân chính, đầu tư nghiêm túc vào chất lượng và an toàn sản phẩm. Hơn nữa, việc được cấp Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ATTP hay có sản phẩm được công bố hợp quy/phù hợp quy định ATTP cũng là một lợi thế cạnh tranh, tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng và đối tác. Chi cục cũng là nơi cung cấp thông tin, hướng dẫn pháp luật, hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện đúng các quy định về ATTP.

Nhìn rộng hơn, công tác đảm bảo ATTP do Chi cục VSATTP thực hiện góp phần ổn định xã hội, giảm gánh nặng chi phí y tế do các bệnh truyền qua thực phẩm, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp thực phẩm cũng như kinh tế – xã hội của địa phương và cả nước.

Một số hoạt động tiêu biểu và thông tin cập nhật

Để hình dung rõ hơn về hoạt động thực tiễn, chúng ta có thể điểm qua một số hoạt động và thông tin tiêu biểu liên quan đến công tác quản lý ATTP mà các Chi cục và Cục An toàn thực phẩm thường xuyên triển khai:

• Tháng hành động vì An toàn thực phẩm: Đây là sự kiện thường niên, thường diễn ra vào tháng 4 hàng năm, với các chủ đề cụ thể nhằm tạo điểm nhấn và đẩy mạnh các hoạt động truyền thông, thanh tra, kiểm tra trên toàn quốc. Ví dụ, Đồng Nai đã triển khai “Tháng hành động vì An toàn thực phẩm” năm 2025, cho thấy sự vào cuộc đồng bộ của các địa phương.
  Đồng Nai triển khai “Tháng hành động vì An toàn thực phẩm” năm 2025
• Chỉ đạo điều hành và hướng dẫn chuyên môn: Cục An toàn thực phẩm thường xuyên ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các Chi cục địa phương tăng cường công tác quản lý theo từng chuyên đề hoặc đối phó với các vấn đề nóng. Ví dụ như đề nghị tăng cường kiểm tra thực phẩm giả, hướng dẫn kiểm tra liên ngành trong Tháng hành động, hay ban hành các quy định mới về xử phạt vi phạm hành chính.
  Điểm mới, thay đổi về xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực an toàn thực phẩm Nghị định 124/2021/NĐ-CP
• Hoạt động giám sát tại địa phương: Các Chi cục VSATTP thường xuyên thực hiện giám sát ATTP tại các sự kiện, lễ hội, hoặc các cơ sở có nguy cơ cao. Ví dụ điển hình là hoạt động giám sát công tác ATTP phục vụ “Ngày hội Thanh trà” tại Vĩnh Long, nhằm đảm bảo an toàn cho người tham dự và quảng bá đặc sản địa phương.
  Vĩnh Long: Giám sát công tác an toàn thực phẩm phục vụ “Ngày hội Thanh trà, công diễn xác lập kỷ lục Việt Nam 135 món ẩm thực chế biến có nguyên liệu Thanh trà của Thị xã Bình Minh” ngày 12/4/2025.
• Cập nhật văn bản pháp quy: Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về ATTP liên tục được cập nhật, sửa đổi, bổ sung. Các Chi cục có trách nhiệm phổ biến và hướng dẫn áp dụng các quy định mới này cho các đối tượng liên quan trên địa bàn. Ví dụ như các thông tư về phụ gia thực phẩm, ghi nhãn dinh dưỡng, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với thực phẩm bảo vệ sức khỏe…
• Truyền thông phòng ngừa: Bên cạnh các chiến dịch lớn, công tác truyền thông còn bao gồm việc cung cấp các kiến thức cụ thể về lựa chọn, bảo quản, chế biến thực phẩm an toàn, phòng ngừa ngộ độc thực phẩm (ví dụ: phòng ngừa ngộ độc rượu, nấm độc, tiết canh), dinh dưỡng hợp lý, lợi ích và tác hại của các loại thực phẩm (khoai lang, ổi, củ cải…), cách nhận biết và phòng tránh thực phẩm không an toàn.
  Các thực phẩm tốt cho người tiểu đườngMột số loại rau củ giàu chất xơ tốt cho người bị táo bón

Những hoạt động đa dạng và liên tục này cho thấy nỗ lực không ngừng của hệ thống quản lý ATTP, trong đó Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm đóng vai trò nòng cốt tại địa phương, nhằm hướng tới mục tiêu cao nhất là bảo vệ sức khỏe và quyền lợi của người tiêu dùng.

Kết luận

Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm đóng vai trò không thể thiếu trong hệ thống quản lý nhà nước tại Việt Nam, là đơn vị tuyến đầu thực hiện nhiệm vụ đảm bảo an toàn cho nguồn thực phẩm đến tay người tiêu dùng tại các địa phương. Với chức năng đa dạng từ tham mưu chính sách, thanh tra kiểm tra, cấp phép, quản lý công bố sản phẩm đến truyền thông giáo dục và giám sát nguy cơ, Chi cục VSATTP có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và sự phát triển lành mạnh của ngành thực phẩm.

Việc hiểu rõ vai trò và hoạt động của cơ quan này giúp người dân nâng cao ý thức tự bảo vệ mình, lựa chọn thực phẩm an toàn, đồng thời cũng giúp các doanh nghiệp nhận thức rõ trách nhiệm, tuân thủ nghiêm túc các quy định pháp luật. Sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng là chìa khóa để xây dựng một môi trường thực phẩm an toàn, minh bạch và bền vững. Trong tương lai, với những thách thức mới từ biến đổi khí hậu, hội nhập kinh tế và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, vai trò của Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn, đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng để đáp ứng yêu cầu bảo vệ sức khỏe nhân dân.