Sài Gòn, hòn ngọc Viễn Đông, không chỉ quyến rũ bởi vẻ đẹp hiện đại, những tòa nhà cao tầng tráng lệ, mà còn ẩn chứa trong lòng nó những dấu tích xưa cũ, những câu chuyện lịch sử đầy thú vị. Giữa nhịp sống hối hả, tấp nập của một đô thị sầm uất, “Chợ Sài Gòn Xưa” vẫn âm thầm tồn tại, như một chứng nhân lịch sử, một phần không thể thiếu của văn hóa và ký ức người dân nơi đây. Từ những khu chợ tạm bợ ven sông, đến những dãy phố chợ sầm uất, chợ Sài Gòn xưa đã trải qua bao thăng trầm, biến đổi, để rồi trở thành một biểu tượng văn hóa độc đáo, một điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn tìm về cội nguồn, khám phá những nét đẹp truyền thống của Sài Gòn xưa.
Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển của Chợ Sài Gòn Xưa
Nội dung
Để hiểu rõ về “chợ Sài Gòn xưa”, chúng ta cần ngược dòng thời gian, tìm về những ngày đầu khai phá vùng đất Gia Định. Theo Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức, chợ Sài Gòn xưa nhất có lẽ là chợ “Cây Da còm”, hay còn gọi là chợ Khung Dong, sau này được biết đến với tên gọi chợ Thái Bình, tọa lạc tại Quận 1 ngày nay. Vào thời điểm đó, chợ Cây Da còm không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa mà còn là một phần không thể tách rời của đời sống người dân Sài Gòn.
“Ở phía nam trấn, dưới chân trại bên hữu của thành lớn, có cây da cổ thụ cành rễ chằng chịt, bóng che chừng nửa mẫu, người buôn bán nhóm chợ dưới bóng cây. Đầu canh tư, người ruộng rẫy đốt đuốc gánh những dưa bí rau quả đến nhóm đầu chợ phía tây, người bán mua về để lại; đến sáng đầu chợ phía đông đằng nam đằng bắc của đường lớn mới bày bán đủ thịt cá hàng hóa đến hoàng hôn mới tan.”
Đoạn mô tả sinh động này cho thấy sự sơ khai, giản dị của chợ Sài Gòn xưa. Chợ họp dưới bóng cây da cổ thụ, hoạt động từ tờ mờ sáng đến khi hoàng hôn buông xuống, phản ánh nhịp sống nông nghiệp và thương mại buổi đầu của Sài Gòn.
Tuy nhiên, khi nhắc đến “chợ Sài Gòn xưa” trong tâm thức nhiều người, đặc biệt là thế hệ sau này, người ta thường nghĩ đến khu chợ Cũ, tiền thân của chợ Bến Thành ngày nay. Chợ Bến Thành, biểu tượng của Sài Gòn, thực chất cũng có một lịch sử phát triển lâu đời, bắt nguồn từ “chợ Sài Gòn” do người Pháp xây dựng vào năm 1868.
Ban đầu, chợ Sài Gòn (Marché De Sai Gon) được xây dựng ở vị trí chợ Bến Thành ngày nay, nhưng được người dân gọi là chợ Cũ để phân biệt với chợ Mới (chợ Bến Thành ngày nay sau khi được xây mới). Theo tư liệu Hạ tầng đô thị Sài Gòn buổi đầu của Trần Hữu Quang, chợ Cũ ban đầu chỉ là những dãy nhà lồng lợp mái tranh đơn sơ. Đến giữa năm 1870, một trận hỏa hoạn đã thiêu rụi chợ Cũ, và sau đó chợ được xây dựng lại với khung sắt kiên cố hơn.
Chợ Cũ buổi sơ khai ở thế kỷ 18
Sự phát triển của Sài Gòn kéo theo nhu cầu mở rộng và quy hoạch đô thị. Khu chợ Cũ sau đó được di dời đến khu đầm lầy Boresse, và từ đó, cái tên “chợ Cũ” càng được người dân sử dụng phổ biến để chỉ khu chợ đã di dời, còn khu chợ mới xây dựng tại vị trí cũ được gọi là “chợ Mới”, chính là chợ Bến Thành ngày nay. Tuy nhiên, dù chợ Cũ đã di dời, tên gọi này vẫn gắn liền với khu vực quanh đường Tôn Thất Đạm, nơi mà ngày nay vẫn còn tồn tại một khu chợ nhỏ mang tên chợ Cũ, gợi nhớ về một Sài Gòn xưa cũ.
Chợ Cũ – “Chợ Hổm” Giữa Lòng Sài Gòn Hiện Đại
Ngày nay, khi bước chân đến khu vực cuối đường Tôn Thất Đạm, phường Bến Nghé, Quận 1, giữa những tòa nhà cao tầng hiện đại, ta vẫn bắt gặp một khu chợ nhỏ, giản dị, được người dân quen gọi là chợ Cũ. Dù chỉ là một khu chợ tạm, sắp sửa giải tỏa, chợ Cũ vẫn giữ trong mình những nét đặc trưng của “chợ Sài Gòn xưa”, một không gian sống động, nhộn nhịp, và đầy ắp những câu chuyện ký ức.
Ông Nguyễn Văn Huê, một cư dân đã gắn bó với chợ Cũ qua ba thế hệ, chia sẻ: “Khi ông nội tôi từ Bắc di cư vào làm đồn điền cao su trong Nam kỳ thì đã có chợ này rồi… Khu này xưa kia chỉ có người Hoa và Chà Và (người Ấn Độ)”. Theo lời kể của ông Huê, chợ Cũ xưa kia là nơi tập trung đông đảo người Hoa và người Ấn Độ sinh sống và buôn bán. Điều này cũng phản ánh sự đa dạng văn hóa của Sài Gòn từ những ngày đầu, nơi hội tụ của nhiều cộng đồng dân tộc khác nhau.
Trong ký ức của ông Huê, chợ Cũ xưa là một khu phố chợ sầm uất với nhiều tiệm ăn nổi tiếng của người Hoa. Những cái tên như Đồng Phát, Chuyên Ký, Mỹ Hương đã trở thành những địa chỉ quen thuộc của người dân Sài Gòn xưa. Đến nay, dù nhiều tiệm ăn đã không còn, tiệm cơm thố Chuyên Ký vẫn tồn tại và phát triển qua ba thế hệ, trở thành một biểu tượng ẩm thực của chợ Cũ.
Tiệm lạp xưởng, thịt quay người Hoa xưa nổi tiếng khu Chợ Cũ
Chợ Cũ không chỉ là nơi buôn bán, mà còn là một không gian văn hóa, một phần của ký ức Sài Gòn. Nơi đây đã chứng kiến biết bao đổi thay của thành phố, từ những năm tháng chiến tranh đến thời kỳ hòa bình và phát triển. Những ngôi nhà kiểu kiến trúc người Hoa cổ kính, những con hẻm nhỏ quanh co, những sạp hàng bày bán đủ loại mặt hàng, tất cả tạo nên một bức tranh sống động về chợ Sài Gòn xưa.
Chợ Sài Gòn Xưa và Văn Hóa Ẩm Thực Độc Đáo
Chợ Sài Gòn xưa không chỉ nổi tiếng là nơi buôn bán sầm uất mà còn được biết đến như một thiên đường ẩm thực. Từ những món ăn đường phố dân dã đến những đặc sản cao cấp, chợ Sài Gòn xưa đều có thể đáp ứng mọi nhu cầu ẩm thực của người dân và du khách.
Chợ Cũ, với sự giao thoa văn hóa của nhiều cộng đồng dân tộc, đặc biệt là người Hoa, đã tạo nên một nền ẩm thực phong phú và đa dạng. Những tiệm ăn người Hoa tại chợ Cũ xưa nổi tiếng với các món ăn như hủ tiếu, mì vịt tiềm, lạp xưởng, thịt quay… Tiệm cơm thố Chuyên Ký, một trong số ít những tiệm ăn còn sót lại từ thời chợ Cũ, vẫn giữ nguyên hương vị truyền thống của các món cơm thố hấp đặc trưng như gà tiềm, cơm xào bò, tôm lăn bột…
Bà Mỹ Mỹ, chủ tiệm cơm thố Chuyên Ký đời thứ hai, chia sẻ: “Xưa hầu hết những chuyến hàng thủy thủ đều cập cảng ghé chợ ăn khuya ở quán mình. Khu này xưa toàn quán ăn sầm uất không à, trước 1975, khu chợ Cũ vẫn hoạt động sầm uất, bà mình phải xin giấy phép bán đồ ăn khuya sau 12 giờ.” Lời kể của bà Mỹ Mỹ cho thấy chợ Cũ xưa không chỉ là nơi mua sắm ban ngày mà còn là một khu ẩm thực về đêm, phục vụ nhu cầu ăn uống của giới thương gia, thủy thủ và những người làm việc khuya.
Ông Huê, cư dân có gia đình sống ở Chợ Cũ từ thời ông nội
Ngoài ẩm thực người Hoa, chợ Sài Gòn xưa cũng nổi tiếng với những món ăn đặc trưng của miền Nam. Chợ Bến Thành, với vai trò là chợ Mới kế thừa chợ Cũ, tiếp tục phát huy truyền thống ẩm thực phong phú của chợ Sài Gòn xưa. Đến ngày nay, chợ Bến Thành vẫn là một điểm đến không thể bỏ qua đối với du khách muốn khám phá ẩm thực Sài Gòn.
Chợ Sài Gòn Xưa Trong Ký Ức Người Dân Sài Gòn
Dù đã trải qua nhiều biến đổi, “chợ Sài Gòn xưa” vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong ký ức của người dân Sài Gòn. Đối với nhiều người, chợ Sài Gòn xưa không chỉ là nơi mua sắm, mà còn là một phần của tuổi thơ, của những kỷ niệm gia đình, của nhịp sống Sài Gòn xưa.
Những người Sài Gòn xa quê vẫn luôn nhớ về chợ Cũ với những hình ảnh thân thương, quen thuộc. Đó có thể là tiếng rao hàng, tiếng cười nói, tiếng xe cộ ồn ào, hay mùi thơm của những món ăn đặc trưng. Chợ Sài Gòn xưa đã trở thành một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của Sài Gòn, một điểm tựa tinh thần cho những người con xa xứ.
Chợ Cũ trước 1975
Chợ Cũ trước 1975
Ngày nay, dù chợ Cũ ở đường Tôn Thất Đạm có thể sắp sửa biến mất, ký ức về “chợ Sài Gòn xưa” vẫn sẽ sống mãi trong lòng người dân Sài Gòn. Những câu chuyện về chợ Cây Da còm, chợ Cũ, chợ Bến Thành sẽ tiếp tục được truyền lại cho thế hệ sau, để những giá trị văn hóa, lịch sử của chợ Sài Gòn xưa không bị lãng quên. “Chợ Sài Gòn xưa” không chỉ là một địa điểm mua sắm, mà còn là một phần của di sản văn hóa Sài Gòn, một kho tàng ký ức và trải nghiệm đáng trân trọng.
Tài liệu tham khảo:
- Trần Hữu Quang. Hạ tầng đô thị Sài Gòn buổi đầu.
- Trịnh Hoài Đức. Gia Định thành thông chí.
- Báo Thanh Niên.