Từ Đất Trũng Thành Vùng Cá Trù Phú: Câu Chuyện Về Một Hợp Tác Xã Nuôi Cá Thí Nghiệm Trong Hồ

Nghệ An, mảnh đất miền Trung đầy nắng gió, từ bao đời nay vẫn mang nặng nỗi lo về “chưa nắng đã khô, chưa mưa đã ngập” đối với những vùng đồng chiêm trũng như làng Ngọc Điền, xã Hưng Thái (nay là thị trấn Hưng Nguyên). Cái đói nghèo bám riết lấy người nông dân, khiến cuộc sống chỉ quanh quẩn với vụ lúa chiêm duy nhất trong năm. Giữa bối cảnh ấy, khát vọng đổi đời cho quê hương luôn âm ỉ trong lòng những người con xa xứ. Anh hùng Lao động Cao Lục, sinh năm 1929 tại chính mảnh đất này, là một người như thế. Sau những năm tháng chiến đấu hào hùng trong quân ngũ, tham gia các chiến dịch quan trọng như Biên giới, Điện Biên Phủ và vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng, năm 1958, ông phục viên với một trăn trở lớn: làm thế nào để thoát khỏi vòng luẩn quẩn của đói nghèo cho làng quê mình? Chính từ khát vọng cháy bỏng đó, hành trình kiến thiết một tương lai mới đã bắt đầu, mở ra câu chuyện về sự ra đời và phát triển vượt bậc của một hợp tác xã nông nghiệp điển hình, nơi mà việc Một Hợp Tác Xã Nuôi Cá Thí Nghiệm Trong Hồ đã trở thành bước ngoặt quan trọng, không chỉ thay đổi diện mạo sản xuất mà còn nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, chứng minh sức mạnh của tư duy đổi mới và ý chí tập thể. Việc ứng dụng các mô hình hiệu quả dù là lớn hay nhỏ, từ quy mô sản xuất tập trung đến cả việc quản lý những hồ cá kích thước nhỏ, đều góp phần vào thành công chung.

Bối cảnh và Bước Đầu Thay Đổi: Từ Khát Vọng đến Tổ Đổi Công

Trở về quê nhà năm 1958, trong khi Đảng bộ xã đang tích cực vận động thành lập các tổ đổi công tiến tới hợp tác xã, ông Cao Lục, với tinh thần của người lính Cụ Hồ và tình yêu quê hương sâu sắc, đã hăng hái tham gia. Ông dùng toàn bộ số tiền trợ cấp phục viên để mua sách kỹ thuật nông nghiệp, nghiền ngẫm tìm tòi phương hướng sản xuất hiệu quả. Ông nhanh chóng được bầu làm Tổ trưởng tổ đổi công đầu tiên của xã, quy tụ 8 gia đình cùng chí hướng. Nhận thấy những hạn chế của phương pháp canh tác truyền thống, ông đặc biệt quan tâm đến việc cải tiến nông cụ và áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Ông vận động bà con sử dụng cày 51 thay thế cho cày chìa vôi lạc hậu và thực hiện thí nghiệm trên một thửa ruộng cụ thể (2 sào 4 thước). Việc thay đổi tập quán canh tác cũ bằng các biện pháp kỹ thuật mới đã mang lại kết quả ngoài mong đợi. Vụ đầu tiên, năng suất lúa đạt 42 tạ/ha, cao hơn hẳn so với trước đây. Thành công ban đầu này đã củng cố niềm tin và thu hút thêm nhiều hộ gia đình khác tham gia vào tổ đổi công.

HTX Ba Tơ Ra Đời và Khâu Đột Phá Thủy Lợi

Sự phát triển nhanh chóng của các tổ đổi công là tiền đề để tiến lên mô hình hợp tác xã. Ngày 12/9/1958, các tổ đổi công ở xóm Đông và xóm Trung chính thức sáp nhập thành HTX Trung Đông, và ông Cao Lục được bầu làm Chủ nhiệm. Tiếp đó, thực hiện chủ trương của Huyện ủy Hưng Nguyên về việc sáp nhập các HTX quy mô nhỏ để tăng cường sức mạnh tập thể, 4 HTX: Trung Đông, Nam, Nhẹ, và Cầu Dền đã hợp nhất thành một, lấy tên là HTX Ba Tơ. Cái tên Ba Tơ mang ý nghĩa đặc biệt, lấy từ tên một huyện của tỉnh Quảng Ngãi – huyện kết nghĩa với Hưng Nguyên. Ông Cao Lục tiếp tục được tín nhiệm bầu làm Chủ nhiệm HTX Ba Tơ. Với tầm nhìn chiến lược, ông xác định công tác thủy lợi là khâu đột phá then chốt để cải tạo đồng ruộng, từ đó tăng diện tích sản xuất lúa từ một vụ lên hai vụ mỗi năm.

Để biến tầm nhìn thành hiện thực, ông lên kế hoạch chi tiết việc đắp con đê bao quanh làng để chống lụt và xây dựng hệ thống mương máng phục vụ cả tưới tiêu khi hạn hán lẫn thoát nước khi ngập úng. HTX đã phát động phong trào toàn dân làm thủy lợi, huy động sức người sức của từ xã viên. Ông còn chủ động tham mưu với chính quyền xã để liên hệ với trường Đại học Sư phạm Vinh, đưa sinh viên về tham gia công việc đào ao, đắp đường. Chỉ trong vòng ba năm ngắn ngủi, một khối lượng đất khổng lồ – trên 60.000 m3 – đã được đào đắp, hình thành nên hệ thống đê bao dài hơn 3 km ôm trọn xóm làng.

Nâng Tầm Nông Nghiệp: Cây Lúa và Việc Chọn Tạo Giống

Cùng với việc cải tạo thủy lợi, HTX Ba Tơ dưới sự lãnh đạo của ông Cao Lục tập trung vào việc nâng cao năng suất cây lúa thông qua các biện pháp thâm canh tiên tiến. Đến năm 1961, HTX đã kết nạp được 125 hộ xã viên với tổng diện tích canh tác 182 ha. Nhờ hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh, tất cả diện tích này đã sản xuất được hai vụ lúa mỗi năm, và đặc biệt, khoảng 60 ha còn làm thêm được cả vụ ba.

Các biện pháp kỹ thuật được áp dụng triệt để như cày ải, bón phân đúng thời điểm, gieo cấy đúng thời vụ. Điểm mấu chốt là phải chọn được giống lúa tốt, đặc biệt là giống ngắn ngày để tránh lũ lụt và tạo điều kiện làm thêm vụ ba. Ông Cao Lục không ngại khó khăn, tìm đến Viện Giống cây trồng của Bộ Nông nghiệp và các HTX làm ăn khá ở trong và ngoài tỉnh để tìm hiểu và chọn lựa giống lúa phù hợp. Ông dành hẳn 10 ha ruộng để thực hiện công tác chọn lọc và nhân giống. Kết quả, HTX Ba Tơ không chỉ tự chủ được nguồn giống tốt cho mình mà còn có lúa giống dư thừa để bán cho các HTX khác trong vùng. Chỉ sau ba năm thành lập, năng suất lúa của HTX Ba Tơ đã tăng gấp 6 lần so với trước, mang lại cuộc sống ấm no hơn cho người dân.

Phát Triển Chăn Nuôi: Tiên Phong Với Một Hợp Tác Xã Nuôi Cá Thí Nghiệm Trong Hồ

Để phá thế độc canh cây lúa và tạo nguồn thu nhập đa dạng, HTX Ba Tơ mở lối phát triển chăn nuôi. Bước đi đầu tiên và quan trọng là tập trung công sức vào việc nuôi cá. Ngay từ đầu những năm 1960, ông Cao Lục đã nhận thấy tiềm năng của việc nuôi trồng thủy sản trên vùng đất có hệ thống ao hồ được cải tạo từ công trình thủy lợi. Ông cử một đoàn cán bộ của HTX ra tỉnh Hà Nam, một địa phương có kinh nghiệm về nuôi cá, để học tập phương pháp kỹ thuật.

Sau khi có kiến thức nền tảng, ông mua giống cá mè, cá chép – những loại cá phổ biến và phù hợp với điều kiện địa phương. Đồng thời, ông mời chuyên gia về hướng dẫn trực tiếp kỹ thuật chăn nuôi cho cán bộ và xã viên HTX. Đây là giai đoạn then chốt, đánh dấu việc một hợp tác xã nuôi cá thí nghiệm trong hồ được triển khai. Khu vực Cầu Cổng được chọn làm địa điểm thí nghiệm ban đầu. Nhờ sự chuẩn bị kỹ lưỡng về kỹ thuật, giống, và sự hướng dẫn của chuyên gia, mô hình nuôi cá thí nghiệm này đã gặt hái thắng lợi ngay từ vụ đầu tiên.

Thành công của vụ thí nghiệm đã tạo động lực lớn để HTX Ba Tơ nhân rộng mô hình. Ông Cao Lục cho sản xuất đại trà trên toàn bộ diện tích 10 ao, mỗi ao rộng 1.000 m2. Với quy mô này, hàng năm HTX thu được hàng trăm tấn cá thịt, cung cấp nguồn thực phẩm dồi dào và mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho xã viên. Khi cán bộ của HTX đã nắm vững kỹ thuật, ông kết thúc hợp đồng với chuyên gia Hà Nam, cho thấy sự chủ động và khả năng học hỏi, làm chủ khoa học kỹ thuật của HTX.

Anh hùng Lao động Cao Lục, người lãnh đạo HTX Ba Tơ tiên phong nuôi cá thí nghiệm

Bên cạnh hệ thống ao nuôi cá thịt quy mô lớn, HTX còn chú trọng đến việc cung cấp giống. Một hệ thống ao nhỏ chuyên biệt được xây dựng để nuôi cá đẻ và ương cá hương ở nhiều độ tuổi khác nhau, đảm bảo nguồn giống chất lượng và ổn định cho các ao nuôi thương phẩm. Việc quản lý ao nuôi được thực hiện rất nghiêm ngặt. Kỷ luật của HTX rất cao, ai bắt trộm cá sẽ bị phạt nặng, đảm bảo tài sản tập thể được bảo vệ an toàn. Câu chuyện cảm động về việc ông Cao Lục thả con cá chép lớn trườn lên bờ trở lại ao, thay vì để những người bảo vệ “thử” mình bắt đi, đã lan truyền khắp vùng, thể hiện tấm lòng yêu lao động, quý trọng thành quả và sự liêm khiết của người lãnh đạo, càng khiến xã viên thêm nể phục và tự giác chấp hành nghiêm quy định. Việc phát triển mô hình nuôi cá đòi hỏi sự hiểu biết không chỉ về kỹ thuật nuôi mà còn cả về quản lý môi trường nước, điều mà các thiết bị như bán thùng lọc hồ cá hiện đại ngày nay có thể hỗ trợ hiệu quả.

Đa Dạng Hóa Sản Xuất và Hiện Đại Hóa

Không dừng lại ở cây lúa và cá, HTX Ba Tơ tiếp tục mở rộng sang chăn nuôi lợn, kết hợp mô hình gia đình và trang trại tập trung quy mô lớn. Liền kề khu vực ao cá là khu trại chăn nuôi lợn với số lượng gần 1000 con. Để đảm bảo nguồn thức ăn xanh, HTX có hẳn một vườn rau rộng 10 ha chuyên dùng cho chăn nuôi lợn, luôn có cán bộ túc trực chăm sóc.

Đặc biệt, trong bối cảnh chiến tranh ác liệt năm 1972, khi Nhà máy điện Vinh phải chia nhỏ máy móc để sơ tán, ông Cao Lục đã nhìn thấy cơ hội mang điện về làng. Ông thuyết phục xã viên và liên hệ với Nhà máy điện Vinh để đưa điện về phục vụ sản xuất và đời sống. Nhà máy điện Vinh đã bố trí một trạm điện 320 KW ở khu vực tây bắc Cầu Mưng. Cạnh trạm điện, HTX quy hoạch một trung tâm kinh tế, tạo điều kiện phát triển tiểu thủ công nghiệp.

Hai bên bờ sông đào, các cơ sở sản xuất mới được xây dựng và hoạt động rất hiệu quả. Có thể kể đến trạm cơ khí với đủ máy phay, máy bào, máy tiện – những thiết bị được coi là tinh xảo nhất tỉnh Nghệ An lúc bấy giờ. Ngoài ra còn có máy xay xát, máy ép gạch ngói, máy nghiền thức ăn gia súc, trại cá giống (bên cạnh ao nuôi), sân phơi và kho thóc lớn để dự trữ. Khu sản xuất gạch ngói luôn có hàng chục thợ là xã viên làm việc, cho ra lò hàng chục vạn viên mỗi năm, đáp ứng đủ nhu cầu xây dựng trong xã. HTX còn có lò vôi liên hoàn hoạt động quanh năm, cung cấp vôi cho các công trình xây dựng và cải tạo đất chua phèn trên đồng ruộng. Đồng ruộng cũng được quy hoạch lại theo ô thửa lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng máy cày bừa, tăng năng suất lao động. Sự phát triển này cho thấy tầm nhìn xa của người lãnh đạo trong việc áp dụng công nghệ, dù là cơ khí hay sau này là các công nghệ hiện đại hơn cho nuôi trồng thủy sản, ví dụ như sử dụng chiller hồ cá mini để kiểm soát nhiệt độ. Ngay cả những mô hình đặc thù như hồ cá koi mini bằng kính cũng thể hiện sự đa dạng trong lĩnh vực thủy sản.

Phong Cách Lãnh Đạo và Tầm Nhìn Giáo Dục

Anh hùng Cao Lục là một tấm gương về phong cách lãnh đạo “tập trung – dân chủ”. Ông luôn tôn trọng ý kiến tập thể trong Ban quản trị HTX và đề cao vai trò của cán bộ chuyên môn đã qua đào tạo. Ông có chính sách đãi ngộ phù hợp, biết bỏ qua những nhược điểm nhỏ về cá tính để giữ chân và phát huy tài năng của họ. Đối với những nghề mới, ông chủ trương cử người trẻ đi tìm thầy học việc ở nơi khác hoặc mời chuyên gia về truyền nghề trực tiếp tại chỗ.

Với tầm nhìn xa trông rộng, ông nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục đối với sự phát triển bền vững. Tháng 10 năm 1972, ông tham mưu với lãnh đạo huyện mở một trường Cấp III hệ vừa học vừa làm ngay tại địa phương. Ngôi trường này sau này trở thành trường THPT Thái Lão nổi tiếng. Nhiều học sinh cũ của trường đã trưởng thành, trở thành cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ kỹ thuật giỏi hoặc lao động xuất sắc, đóng góp tích cực cho quê hương và đất nước. Sự quan tâm đến giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực là yếu tố then chốt giúp HTX Ba Tơ duy trì đà phát triển và thích ứng với những thay đổi trong tương lai. Bên cạnh đó, việc nâng cao đời sống vật chất còn thể hiện qua những chi tiết nhỏ trong cuộc sống hàng ngày, thậm chí là những sản phẩm có giá trị như dây cá sấu đồng hồ, dù không liên quan trực tiếp đến nông nghiệp nhưng phản ánh sự cải thiện về mức sống.

Công Nhận và Di Sản Vĩ Đại

Nhờ những thành tựu vượt bậc trong sản xuất nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, HTX Ba Tơ đã trở thành lá cờ đầu của ngành nông nghiệp tỉnh Nghệ An. Năm 1961, HTX vinh dự được đón tiếp Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Nông nghiệp Trung ương về thăm. Sau khi nghe báo cáo và trực tiếp lội ruộng thăm đồng cùng ông Cao Lục, Đại tướng tỏ ra rất hài lòng và khen ngợi. Trước khi chia tay bà con, Đại tướng đã đúc kết bằng câu nói nổi tiếng: “Phải suy nghĩ, phải nói, phải làm như Cao Lục”.

Khu tưởng niệm Anh hùng Lao động Cao Lục, người có công lớn trong phát triển nông nghiệp và nuôi cá ở Hưng Nguyên

Năm 1962, với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp xây dựng và phát triển nông nghiệp, ông Cao Lục đã vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động. Đầu năm 1974, Tổng Bí thư Lê Duẩn cũng về thăm HTX Ba Tơ, coi đây là một điển hình sản xuất nông nghiệp tiêu biểu của miền Bắc xã hội chủ nghĩa.

Anh hùng Cao Lục không chỉ là một nhà lãnh đạo tài ba mà còn là hình mẫu người cán bộ liêm khiết, tận tụy, luôn đặt lợi ích tập thể và đất nước lên trên lợi ích cá nhân và gia đình. Ông sống rất giản dị, thường xuyên ngủ tại phòng làm việc, có lúc còn thức đêm cùng cán bộ thú y chăm sóc lợn đẻ. Sự cống hiến quên mình của ông đôi khi khiến ông có phần sơ suất trong việc chăm sóc gia đình và bản thân. Có lần, đang mải lo việc công, nghe tin con ốm, ông chỉ nói: “Đã có ông Luận lo” (ông Luận là Trạm trưởng trạm y tế xã lúc bấy giờ). Chính vì quá lao lực, ăn uống đạm bạc, ông không chú ý giữ gìn sức khỏe. Dù bị ốm nặng, ông vẫn cố gắng làm việc cho đến khi bệnh quá trầm trọng, đưa đi cấp cứu thì đã muộn. Ông qua đời tại Bệnh viện Việt Xô (Hà Nội) vào ngày 05 tháng 8 năm 1974, khi mới tròn 45 tuổi – một độ tuổi đầy hứa hẹn cho những cống hiến lớn hơn nữa.

Kết luận

Trong 15 năm làm Chủ nhiệm HTX Ba Tơ (1958-1974), Anh hùng Lao động Cao Lục đã mang lại sự đổi thay to lớn cho quê hương Hưng Nguyên. Từ một vùng đất trũng nghèo khó, HTX Ba Tơ đã vươn lên mạnh mẽ, trở thành một điển hình về sản xuất nông nghiệp toàn diện. Cơ sở vật chất của HTX được tăng cường theo hướng hiện đại hóa, đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt. Thành công này là kết quả của sự lãnh đạo tài tình, quyết đoán, dám nghĩ dám làm của ông Cao Lục, cùng với tinh thần lao động cần cù, sáng tạo của toàn thể xã viên.

Đặc biệt, việc mạnh dạn triển khai và thành công với mô hình một hợp tác xã nuôi cá thí nghiệm trong hồ không chỉ đa dạng hóa cơ cấu sản xuất mà còn chứng minh khả năng ứng dụng khoa học kỹ thuật vào thực tiễn nông nghiệp, mở ra hướng đi mới cho vùng. Câu chuyện về HTX Ba Tơ và Anh hùng Lao động Cao Lục là một bài học quý giá về ý chí vươn lên, tinh thần đoàn kết và sức mạnh của tư duy đổi mới trong công cuộc xây dựng quê hương đất nước, là di sản đáng tự hào cho các thế hệ sau. Dù đã 45 năm trôi qua, nhưng nhân dân làng Ngọc Điền và thị trấn Hưng Nguyên vẫn luôn nhớ về ông với tất cả lòng ngưỡng mộ, tiếc thương và tự hào.

Tài liệu tham khảo chính:

– Ban Tuyên giáo Nghệ An- “Nghệ An, những con người tiêu biểu”(1030-1945)
tập I- NXB Nghệ An- 2019

– Hồi ức của ông Cao Thuyết, sinh năm 1941, cháu gọi ông Cao Lục bằng chú ruột, và bà Cao Thị Khai (Bà Lục), vợ của ông Cao Lục, năm nay 87 tuổi.