Sài Gòn, hòn ngọc Viễn Đông, không chỉ nổi tiếng với nhịp sống hiện đại, sôi động mà còn ẩn chứa những nét đẹp văn hóa truyền thống sâu sắc, đặc biệt là mỗi độ xuân về Tết đến. “Tết Sài Gòn Xưa” không chỉ là một cụm từ gợi nhắc về quá khứ, mà còn là một hành trình ngược thời gian, khám phá những ký ức tươi đẹp, những phong tục độc đáo và không khí rộn ràng, ấm áp của những cái Tết Nguyên Đán đã đi qua. Hãy cùng Việt Topreview lật giở từng trang ký ức, để cảm nhận trọn vẹn hương vị Tết xưa giữa lòng Sài Gòn phố thị.
Không khí rộn ràng mùa Giáng Sinh và Tết Tây
Nội dung
Dù mang đậm dấu ấn văn hóa phương Tây, Giáng Sinh và Tết Tây từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh đa sắc màu của Sài Gòn mỗi dịp cuối năm. Người Sài Gòn đón Giáng Sinh không chỉ đơn thuần là một ngày lễ tôn giáo, mà còn là dịp để gia đình sum họp, bạn bè gặp gỡ và các cặp đôi hẹn hò lãng mạn. Từ giữa tháng 12 dương lịch, cả thành phố như khoác lên mình một chiếc áo mới, rực rỡ và lộng lẫy.
Trang hoàng đường phố và nhà cửa
Những đại lộ lớn như Nguyễn Huệ, Lê Lợi… được trang hoàng bằng hàng ngàn chùm đèn nhấp nháy, những vòng hoa rực rỡ sắc màu, tạo nên một không gian lung linh, huyền ảo. Trước cửa mỗi nhà hàng, quán cà phê, cửa hiệu đều được trang trí cây thông Noel đủ kích cỡ, kết hợp hài hòa giữa hoa, chuông, nơ và những dải băng xanh, đỏ đặc trưng của mùa Giáng Sinh. Khắp các con phố, không khí tràn ngập sắc màu rực rỡ, vừa ấm cúng, vừa lãng mạn, mang đến niềm vui tươi, phấn khởi cho mọi người.
Những món đồ trang trí Giáng Sinh như thiệp chúc mừng, mũ, quần áo ông già Noel… được bày bán khắp các vỉa hè, với mẫu mã đa dạng và phong phú, đáp ứng mọi nhu cầu mua sắm của người dân. Khắp nơi vang vọng những giai điệu thánh ca quen thuộc, hòa cùng tiếng cười nói rộn ràng, tạo nên một không khí lễ hội tưng bừng, náo nhiệt.
Mùa Giáng Sinh, hầu hết cửa tiệm ở mặt tiền phố Sài Gòn đều được trang trí cây thông Noel đủ sắc màu rực rỡ.
Hoạt động vui chơi, giải trí Tết Tây
Sau mùa Giáng Sinh, Sài Gòn lại tiếp tục đón Tết dương lịch với nhiều hoạt động văn hóa, ẩm thực và giải trí đặc sắc. Tết Tây đối với người Sài Gòn đã trở thành một thói quen, một dịp để mọi người tận hưởng những khoảnh khắc thư giãn, vui vẻ bên gia đình và bạn bè. Khác với Tết Nguyên Đán cổ truyền, Tết Tây ở Sài Gòn chủ yếu tập trung vào các hoạt động vui chơi, giải trí và du lịch.
Những gia đình có điều kiện thường chọn đi du lịch xa, đến những địa điểm nổi tiếng như Đà Lạt mộng mơ, Vũng Tàu biển xanh cát trắng, hoặc các khu nghỉ dưỡng sang trọng để tận hưởng không khí trong lành và mới mẻ. Những người không có điều kiện đi xa thì tìm đến các khu vui chơi giải trí ngay trong thành phố như Thảo Cầm Viên, các công viên văn hóa, hoặc thưởng thức các chương trình nghệ thuật đặc sắc tại rạp hát, xem phim, nghe ca nhạc.
Thảo Cầm Viên luôn là điểm đến hấp dẫn và đông vui nhất của người Sài Gòn trong dịp Tết Tây. Với lịch sử hơn 150 năm, Thảo Cầm Viên không chỉ là một vườn thú đơn thuần mà còn là một di sản văn hóa, một biểu tượng xanh của Sài Gòn. Nơi đây bảo tồn và chăm sóc hàng ngàn loài động thực vật quý hiếm, mang đến cho du khách những trải nghiệm khám phá thiên nhiên thú vị và bổ ích. Trước năm 1975, Thảo Cầm Viên là địa điểm vui chơi, chụp ảnh quen thuộc của nhiều thế hệ người Sài Gòn trong các dịp lễ, Tết.
Chợ Tết Sài Gòn Xưa: Nơi hội tụ sắc màu và hương vị Tết
Không khí Tết Nguyên Đán thực sự bắt đầu lan tỏa khắp Sài Gòn từ khoảng hai tuần trước Tết, khi các hoạt động thương mại mua bán trở nên nhộn nhịp và tấp nập hơn hẳn ngày thường. Những khu mua sắm sầm uất như thương xá Tax, Cry Stal Palace và đặc biệt là chợ Bến Thành trở thành những điểm đến không thể bỏ qua của người dân thành phố.
Chợ Bến Thành: Trung tâm mua sắm sầm uất
Chợ Bến Thành, biểu tượng của Sài Gòn, luôn là trung tâm mua sắm sôi động nhất mỗi dịp Tết đến xuân về. Trước năm 1975, thương xá Tax và Cry Stal Palace là nơi mua sắm của giới thượng lưu, còn chợ Bến Thành là điểm đến quen thuộc của đại đa số người dân Sài Gòn. Một ký giả Sài Gòn đã từng miêu tả chợ Bến Thành vào mùa sắm Tết như một bức tranh sống động, tưng bừng náo nhiệt với dòng người mua kẻ bán không ngớt.
Khung cảnh chợ Bến Thành từ những năm 1940 đến 1970 vẫn giữ nguyên nét đặc trưng, bao quanh chợ là những sạp hàng bày bán đủ loại bánh mứt, đồ khô, mở cửa từ sáng sớm đến tận đêm khuya, dưới ánh đèn neon rực rỡ và tiếng nhạc xuân rộn rã. Chợ Bến Thành như một thế giới hàng hóa thu nhỏ, đáp ứng mọi nhu cầu sắm Tết của người dân, từ bánh mứt, rượu ngoại, trà, hoa vải, mỹ phẩm, đến các vật phẩm phong thủy trang hoàng nhà cửa và bàn thờ gia tiên.
Khi thấy người Sài Gòn bắt đầu mua sắm và tích trữ các loại lương thực, thực phẩm thiết yếu cho ngày Tết như gạo nếp, đậu xanh, đường, măng khô, bóng cá, cùng với việc rước về nhà những chậu mai vàng, chậu quất, hay chậu cúc vạn thọ, thì đó là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy Tết cổ truyền đã thực sự cận kề.
Khu quanh chợ Bến Thành những ngày giáp Tết luôn tấp nập người đi sắm Tết.
Chợ hoa Nguyễn Huệ và bến Bình Đông: Nơi khoe sắc hương xuân
Ngoài chợ Bến Thành, người Sài Gòn xưa còn tìm đến chợ hoa Nguyễn Huệ và chợ hoa bến Bình Đông để mua sắm hoa Tết. Chợ hoa Nguyễn Huệ, nằm ngay trung tâm thành phố, luôn là điểm đến hấp dẫn nhất mỗi dịp Tết đến xuân về. Từ 15 tháng Chạp âm lịch, các loại hoa từ khắp nơi đổ về Sài Gòn, được tập kết trên những chiếc ghe đậu san sát bờ sông Sài Gòn, sau đó được bày bán dọc theo đại lộ Nguyễn Huệ.
Chợ hoa Nguyễn Huệ không chỉ là nơi mua bán hoa, mà còn là một không gian văn hóa đặc sắc, nơi người dân thành phố đến để thưởng ngoạn vẻ đẹp của hoa xuân, chụp ảnh lưu niệm và tận hưởng không khí Tết rộn ràng. Những ngày cận Tết, chợ hoa Nguyễn Huệ luôn đông đúc và nhộn nhịp cho đến tận trưa 30 tháng Chạp mới vãn dần và kết thúc. Chợ hoa bến Bình Đông, với không gian rộng lớn và đa dạng các loại hoa, cây cảnh, cũng là một địa điểm được nhiều người Sài Gòn yêu thích mỗi dịp Tết đến.
Bắt đầu từ 15 tháng Chạp, chợ hoa Nguyễn Huệ thu hút người Sài Gòn tới mua hoa Tết và chiêm ngưỡng, chụp hình.
Nét đẹp bình dị của 3 ngày Tết Nguyên Đán truyền thống
Không khí chuẩn bị Tết của các gia đình ở Sài Gòn xưa trở nên bận rộn và khẩn trương hơn từ ngày 23 tháng Chạp, ngày cúng ông Táo về trời. Đây là thời điểm mọi nhà, dù giàu hay nghèo, đều tất bật chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán, với những phong tục và truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam.
Chuẩn bị Tết và mâm cỗ cúng gia tiên
Từ ngày 23 tháng Chạp, các gia đình ở Sài Gòn xưa bắt đầu tự làm các loại bánh mứt truyền thống để ăn Tết. Những loại mứt phổ biến nhất là mứt sen, mứt gừng, mứt khoai, mứt chanh, mứt quất, mứt bí đao… Khoảng 27 – 28 tháng Chạp, nhiều gia đình, tùy theo phong tục từng vùng miền, cùng nhau quây quần gói bánh tét hoặc bánh chưng, làm giò chả và chuẩn bị mâm cỗ cúng gia tiên.
Đến đêm giao thừa, mọi công việc chuẩn bị cho Tết đã hoàn tất, mâm cúng tất niên được bày biện trang trọng trên bàn thờ tổ tiên để thắp hương khấn vái, tưởng nhớ công ơn của các bậc sinh thành và người thân đã khuất. Theo cố nhà văn Sơn Nam, người Sài Gòn xưa phần lớn là dân lục tỉnh miền Tây Nam Bộ, miền Trung và một bộ phận người Bắc di cư năm 1954 đến sinh sống và lập nghiệp. Vì vậy, mâm cỗ ngày Tết của người Sài Gòn cũng mang đậm hương vị của các miền quê, có chăng chỉ khác biệt ở điều kiện hưởng thụ văn hóa tinh thần.
Cố nhà văn Sơn Nam giải thích rằng, ăn Tết cơ bản vẫn là cúng vái tổ tiên, nếu không có bàn thờ tổ tiên thì không còn là Tết. Mọi gia đình, dù nghèo khó hay không gian nhà ở chật hẹp đến đâu, cũng luôn dành một góc trang trọng để đặt bàn thờ tổ tiên. Nhà giàu thì bàn thờ lớn, làm bằng gỗ quý, bài trí trang nghiêm với lư đồng, tranh thờ, di ảnh người đã khuất. Lễ vật cúng giao thừa tối thiểu phải có đủ “hương, đăng, hoa, quả”, ngoài ra còn có các món ăn truyền thống ngày Tết được bày lên mâm cỗ, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với tổ tiên.
Giao thừa và những phong tục đầu năm
Trong ký ức và tâm thức của người Sài Gòn xưa, thời khắc giao thừa luôn là khoảnh khắc thiêng liêng nhất, đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Vào thời khắc đặc biệt này, mọi thành viên trong gia đình quây quần bên nhau để thưởng thức những món ăn mang hương vị đậm đà của Tết cổ truyền.
Đặc biệt, từ năm 1952, với sự ra đời của ca khúc “Ly rượu mừng” của nhạc sĩ Phạm Đình Chương, ngay sau thời khắc giao thừa, các gia đình thường mở radio (sau này là tivi) để cùng nhau nghe, nâng ly rượu mừng và hát theo, thay cho lời chúc năm mới an lành và hạnh phúc. “Ly rượu mừng” đã trở thành một ca khúc xuân bất hủ, gắn liền với không khí Tết Nguyên Đán ở Sài Gòn và miền Nam trước năm 1975.
“Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi/ Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi/ Người thương gia lợi tức/ Người công nhân ấm no/ Thoát ly đời gian lao nghèo khó/ Nhấp chén đầy vơi chúc người người vui”…
Lăng Ông Bà Chiểu: Điểm đến tâm linh ngày đầu năm
Sáng sớm mùng 1 Tết, nhiều gia đình ở Sài Gòn xưa có tục lệ xuất hành đầu năm. Lăng Ông Bà Chiểu (Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt) là một trong những địa điểm được nhiều người dân Sài Gòn lựa chọn để đi lễ đầu năm. Sau khi lễ Lăng Ông, mọi người thường trở về nhà chuẩn bị đón khách hoặc đi chúc Tết họ hàng, người thân.
Việc đi lễ Lăng Ông Bà Chiểu ngày đầu năm mới đã trở thành một nét đẹp văn hóa tâm linh truyền thống của người Sài Gòn. Nét đẹp này đã được thể hiện sâu sắc trong ca khúc “Hỏi nàng xuân” nổi tiếng của nhạc sĩ Dương Hồng Loan: “Ngày đầu một năm đi lễ Lăng Ông/ Xem trái nhân duyên xin quẻ tơ hồng/ Chân thành khấn nguyện cầu mong/ Gia đạo phúc lộc hanh thông”.
Lễ hội Lăng Ông Bà Chiểu ngày Tết Nguyên Đán xưa tại Sài Gòn, thể hiện tín ngưỡng văn hóa truyền thống của người dân Nam Bộ.
Theo các ký giả và nhà văn cao tuổi ở Sài Gòn, không khí Tết từ mùng 2 trở đi bắt đầu lắng xuống và bớt náo nhiệt. Trong một bài báo xuất bản năm 1930, ký giả Yên Sơn đã viết: “Tết Nguyên Đán ở Sài Gòn chỉ vui vẻ ồn ào trong mấy ngày trước Tết vì nhờ cảnh buôn bán tấp nập người đi sắm Tết ở chung quanh chợ Bến Thành, vốn là nơi xưa nay vẫn đông vui nhất. 3 ngày Tết ở Sài Gòn có phần buồn hơn lục tỉnh vì phần đông người làm ăn ở Sài Gòn đều là quê quán ở lục tỉnh, nên đến ngày Tết họ lại rủ nhau về quê”.
Tuy nhiên, dù có phần trầm lắng hơn so với những ngày trước Tết, 3 ngày Tết Nguyên Đán ở Sài Gòn xưa vẫn mang trong mình những giá trị văn hóa truyền thống sâu sắc, những nét đẹp bình dị và ấm áp, tạo nên những ký ức khó quên trong lòng mỗi người con Sài Gòn.
Kết luận
“Tết Sài Gòn xưa” không chỉ là một khái niệm về thời gian, mà còn là một kho tàng ký ức văn hóa, một phần không thể tách rời trong lịch sử và tâm hồn người Sài Gòn. Hành trình ngược thời gian về “Tết Sài Gòn xưa” giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những giá trị truyền thống tốt đẹp, những phong tục độc đáo và không khí ấm áp của Tết Nguyên Đán cổ truyền. Dù cuộc sống hiện đại có nhiều đổi thay, những nét đẹp văn hóa của “Tết Sài Gòn xưa” vẫn luôn sống mãi trong lòng mỗi người, là nguồn cảm hứng và là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại của Sài Gòn phồn hoa.